65 lat Towarzystwa Przyjaciół MPR

Radosław Pawłowski

65 lat Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu

Muzeum po zakończeniu II wojny światowej

Objęcie władzy w Polsce przez rząd narzucony przez Sowietów i związana z tym obawa wynikająca z rozprzestrzenienia się propagandy komunistycznej w Szwajcarii, skłoniły władze miasta Rapperswil do wymówienia w 1945 roku umowy dzierżawnej, na 22 lata przed jej wygaśnięciem[1]. Wyrokiem Najwyższego Sądu Szwajcarskiego z 6 lipca 1951 roku wymówienie to zostało uznane za prawomocne. Uważano, iż pod zwierzchnictwem powojennego rządu polskiego, roszczącego sobie prawo do opieki nad Muzeum, cel dla którego ono powstało w 1870 roku nie mógł być nadal urzeczywistniony. Muzeum zostało zlikwidowane, a zbiory, które się w nim znajdowały od 1936 roku przewieziono do Polski. Sam zaś opustoszały zamek rapperswilski wydzierżawiono towarzystwu opiekującemu się szwajcarskimi zamkami – Schweizerische Burgenverein.

1 czerwca 1952 roku Burgenverein zorganizowało pokaz sztychów dawnych zamków polskich, do której przygotowania w szerokim aspekcie przyczynił się Konstanty Górski – prezes polonii genewskiej. Była to pierwsza inicjatywa związana z próbą ratowania obecności Polski na zamku rapperswilskim, gdyż decyzja władz szwajcarskich odbierająca zamek Polakom została przyjęta z wielkim wzburzeniem w kołach powojennej polskiej emigracji. Pismem z dnia 27 listopada 1951 roku kilku byłych internowanych żołnierzy z 2. Dywizji Strzelców Pieszych zwróciło się do prof. dra Alfonsa Bronarskiego, ówczesnego prezesa Związku Organizacji Polskich w Szwajcarii z apelem o ratowanie idei Muzeum Polskiego przez pozyskanie od nowego dzierżawcy zamku odpowiedniego lokalu, celem urządzenia w nim godnego miejsca zabezpieczającego polskie zbiory, które w ówczesnej chwili znajdowały się w dyspozycji Poselstwa Polskiego w Bernie[2]. Głównym sygnatariuszem listu był Henryk Węgier. 4 lutego 1953 roku Stowarzyszenie Polaków w Genewie[3] zorganizowało spotkanie z dr. Januszem Rakowskim, który wygłosił referat pt. „Utrata Rapperswilu i odpowiedzialność emigracji za zachowanie polskich dóbr kulturalnych”[4].

Początki Towarzystwa

30 stycznia 1954 roku przy pomocy Szwajcarów, dzięki zaangażowaniu i na skutek inicjatywy Związku Organizacji Polskich w Szwajcarii założono Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu, jako stowarzyszenie polsko-szwajcarskie. Po prezesurze Marii Hohl, opiekunce żołnierzy internowanych, kierownictwo Towarzystwa objął dr Theodor Gut, zuryski radca kantonalny, późniejszy poseł do parlamentu federalnego w Bernie i wydawca gazety Zürichsee Zeitung. Celem TPMPwR[5] w myśl statutu z 30 stycznia 1954 roku było utrzymanie w Rapperswilu polskiego ośrodka oraz opieka nad innymi polskimi pamiątkami historycznymi w tym mieście, pamiętając przy tym, że „zamek rapperswilski był przez dziesiątki lat ucisku symbolem niepodległej Polski”[6]. 25 marca 1954 roku Związek Organizacji Polskich w Szwajcarii wystosował apel do Polaków, wzywający do poparcia zamierzeń Towarzystwa[7]. Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu zdołało ponownie wprowadzić Polskę w mury zamku rapperswilskiego. Otwarcia pierwszej wystawy poświęconej historii polskiego Rapperswilu uroczyście dokonano 25 kwietnia 1954 roku. Eksponatów do tej wystawy dostarczył głównie Konstanty Górski, zaś głównym jej organizatorem był kustosz arch. inż. Zdzisław Pręgowski[8]. 25 października 1959 roku dzięki merytorycznej pomocy prof. dra Alfonsa Bronarskiego – byłego attaché kultury przy poselstwie RP w Bernie, Zdzisława Pręgowskiego – kustosza Muzeum oraz wielu bibliotek i muzeów szwajcarskich otwarto wystawę poświęconą przyjaźni polsko-szwajcarskiej na przestrzeni wieków[9]. W 1964 roku w uzyskanej kolejnej sali zamku, Zdzisław Pręgowski zorganizował dodatkową stałą wystawę pamiątek po żołnierzach internowanych w Szwajcarii. Wszystkie wystawy urządzone zostały w bardzo trudnych warunkach organizacyjnych i finansowych, wysiłkiem polskiej emigracji i przy pomocy szwajcarskich przyjaciół. Koszty remontu pomieszczeń ponosili również Polacy.

4 maja 1969 roku staraniem TPMPwR według projektu inż. arch. Zdzisława Pręgowskiego, przy poparciu finansowym Juliana Godlewskiego oraz gminy Rapperswil dokonano odsłonięcia odrestaurowanej i przeniesionej na widoczne miejsce przed zamkiem – Kolumny Barskiej z nowym napisem „Magna Res Libertas”[10]. W 1972 roku gmina Rapperswil wymówiła umowę dzierżawną Burgenverein, gdyż przez okres ponad 20 lat nie uczyniło nic, aby z zamku raperswilskiego stworzyć ośrodek atrakcyjny turystycznie, jakim było przez niemal stulecie Muzeum Polskie, poza zniszczeniem polskich śladów w architekturze zamku: zamurowano wejście do Mauzoleum Kościuszki, usunięto ze stropów i ścian drewniane boazerie, a sam zamek został pozbawiony balkonów, wykuszów i małych wieżyczek. W tym kontekście wśród zwolenników Muzeum odżyły nadzieje na odzyskanie zamku dla celów polskich. Powstała nowa koncepcja Muzeum, która zakładała powstanie nowej stałej wystawy „Odwieczna Polska”. Koncepcja ta nabrała realnych kształtów dzięki finansowemu wsparciu Juliana Godlewskiego. 19 lipca 1972 roku, powstał specjalny fundusz im. Anny Godlewskiej – matki fundatora, który miał wspierać działania związane z rozbudową ówczesnego Muzeum[11]. W przypadającą w roku 1973 rocznicę 500-lecia śmierci Mikołaja Kopernika zrodziła się myśl zorganizowania na zamku rapperswilskim wystawy poświęconej temu wybitnemu polskiemu humaniście. Przybyłemu do Szwajcarii w 1964 roku inż. Januszowi Morkowskiemu, który dysponował kontaktami z Niemiecką Republiką Federalną udało się pozyskać wystawę kopernikowską powstałą w Monachium. Wspólnie z Hansem Rathgebem, prezesem TPMPwR, utworzono „Organisationskomite Copernicus-Austellung 1973” i pod patronatem miasta Rapperswil, Szwajcarskiego Towarzystwa Astronomicznego oraz Szkoły Inżyniersko-Technicznej w Rapperswilu w dniu 14 lipca 1973 roku dokonano otwarcia wystawy[12]. Wystawa kopernikowska, zorganizowana na marginesie działalności TPMPwR bez przedyskowania sprawy w jego łonie, stała się jedną z przyczyn rozdźwięków w Zarządzie Towarzystwa. W wyniku tego konfliktu Zdzisław Pręgowski zrezygnował ze stanowiska kustosza Muzeum Polskiego. Na jego miejsce do Zarządu od 1974 roku wszedł inż. Janusz Morkowski, który objął stanowisko drugiego wiceprezesa i kustosza Muzeum. Po wypowiedzeniu kontraktu szwajcarskiemu Towarzystwu Burgenverein i przeprowadzeniu w 1974 roku gruntownej renowacji zamku, gmina Rapperswil wyraziła gotowość oddania do dyspozycji TPMPwR całego drugiego piętra. Myśl zorganizowania tam stałej wystawy, a więc nie tylko – jak dotychczas – okresowych wystaw tematycznych, weszła w fazę realizacji. Dnia 21 czerwca 1975 roku po wykonaniu przez inż. Morkowskiego pracy przygotowawczej została uroczyście otwarta wystawa „Odwiecznej Polski”, złożona z pozyskanych wśród Polaków na emigracji eksponatów. Stała się ona podstawą funkcjonującego obecnie Muzeum Polskiego w Rapperswilu[13].

Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu

 

[1] Władysław hr. Plater w 1870 roku wydzierżawia od gminy grodzkiej Rapperswil zamek na okres 99 lat.

Umowa dzierżawna, którą Plater zawiera z gminą de facto powinna obowiązywać do 1970 roku.

[2] List do prof. Alfonsa Bronarskiego z dn. 27.11.1951r. (Związek Organizacji Polskich w Szwajcarii II-4).

[3] Stowarzyszenie Polaków w Genewie, Komunikat nr 13/91 z dn. 22.01.1953r. (Polonia Genewska III-9).

[4] J. Rakowski, art. „Utrata Rapperswilu (…)” w Orzeł Biały 28/3 – 5/4 1953, nr. 13/14 (II-4).

[5] Towarzystwo Muzeum Polskiego w Rapperswilu.

[6] Statuten Freunde des Polenmuseums Rapperswil z dn. 30.01.1954r.

[7] Apel w sprawie nowej placówki polskiej w zamku rapperswilskim, (II-4).

[8] Biuletyn informacyjny SPK z kwietnia 1954r. (Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Szwajcarii II-3).

[9] Biuletyn informacyjny SPK z grudnia 1959r. (Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Szwajcarii II-3).

[10] K. Vincenz, W mieście róż – Kolumna Wolności w „Dziennik Polski”, Londyn, 17.06.1969r. (I-26)

[11] Protokół z powołania Fundacji im. Anny Godlewskiej z dn. 19.07.1972, Hotel Dolder – Zürich. (I-27)

[12] Eröffnung der Ausstellung, 14.07.1973. (II-7)

[13] Sprawozdanie z otwarcia Muzeum Polskiego w Rapperswilu z dn. 21.06.1975r. (II-7)