W ramach akcji Muzeum Muzeum online – Panaceum na pandemię prezentujemy Wam lekcję oraz quiz z nagrodami poświęcony pierwszym polskim manufakturom porcelany.
Odpowiedzi na pytania należy szukać w tekstach prezentowanych lekcji oraz na stronie internetowej Muzeum (profil Muzeum w Google Arts & Culture oferuje m.in. możliwość wirtualnego spaceru po muzealnych salach oraz zapoznania się z opracowaniami wybranych obiektów z naszych zbiorów). Pytania z serii „dla detektywów sztuki“ wymagają poszukania informacji poza muzealną stroną internetową.
Do wygrania gadżety muzealne i książki!!!
Na zgłoszenia czekamy do 20 kwietnia 2020. Wyniki Quizu ogłosimy 23 kwietnia.
Regulamin quizu „Sztuka bez tajemnic“
Ogłoszenie zwycięzców:
Z ogromną przyjemnością informujemy, że organizowany przez Muzeum konkurs wygrała Pani Monika O. i to do niej trafi nagroda w postaci książki i gadżetów muzealnych. Wszystkim uczestnikom dziękujemy za udział w quizie, a laureatce serdecznie gratulujemy!
Jednocześnie zapraszamy do zmierzenia się z pytaniami kolejnego, dostępnego na stronie internetowej Muzeum, konkursu wiedzy o sztuce – Nagrody czekają!
Lekcja 2
Temat: Najstarsze polskie manufaktury porcelany (koniec XVIII i XIX w.)
W zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu znajdują się unikatowe porcelanowe wyroby z pierwszych polskich manufaktur w Korcu, Baranówce i Ćmielowie. Porcelana w Polsce w wieku XVIII nazywana była polskim białym złotem. Na początku był Korzec. Obok polskiej porcelany w Muzeum znajdują się artefakty z innych europejskich faktorii porcelany. W witrynie prezentującej kulturę sarmacką podziwiać możemy wykonaną z porcelany w Miśni (Meissen w Saksonii) scenkę rodzajową „Polskie zaręczyny“. Figurka przedstawia dwóch stojących szlachciców w stroju polskim oraz siedzącą szlachciankę. Realizowane w Miśni od lat 40. XVIII wieku, figurki w strojach polskich były wyrazem zainteresowania kulturą i obyczajowością Rzeczypospolitej. Stanowiły najczęściej element dekoracji jadalni.
Manufaktura w Miśni jest najstarszą manufakturą w Europie. Pierwszą porcelanę wyprodukowano w Dreźnie w 1708 roku, ale ze względu na ochronę tajemnicy sposobu jej produkcji manufakturę przeniesiono do Miśni i tam w roku 1710 roku na zamku Albrechtsburg zbudowano pierwszą w Europie manufakturę porcelany. Druga powstała w 1718 roku w Wiedniu. We Francji rozpoczęto wyrób porcelany nieco później, bo w 1745 roku w Vincennes pod Paryżem, potem faktoria przeniosła się do Sèvres.
Na ziemiach polskich pierwsze manufaktury tej szlachetnej ceramiki pojawiły się dopiero końcem XVIII w. Przyczyną późnego narodzenia rodzimej porcelany była polityka gospodarcza królów Polski: Augusta II Sasa i Augusta III Sasa – właścicieli manufaktury w Miśni. Nie byli oni zainteresowani wspieraniem rozwoju owej gałęzi przemysłu na ziemiach polskich. W tym czasie Polska była idealnym rynkiem zbytu dla wyrobów porcelany miśnieńskiej. W latach 1731-1772 w Warszawie istniał sklep z produktami z tejże manufaktury.
Zmiana nastąpiła za króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, miłośnika sztuki i piękna, który sam rozpoczął próby wytworzenia porcelany. W 1768 roku założył pierwszą manufakturę w Belwederze w Warszawie, gdzie przez 2 lata prowadził eksperymenty z tzw. miękką porcelaną (niektóre pochodzące stamtąd naczynia sygnowano na odwrocie napisem „Varsovie“). Niestety próby nie dawały oczekiwanych wyników.
Dopiero w 1783 roku Józef Klemens Czartoryski podpisał kontrakt z braćmi Mezer. Umożliwił on otwarcie manufaktury fajansu i porcelany na przedmieściu Korca – Józefinie. Stolnik litewski Jan Klemens Czartoryski interesował się dużo przemysłem i podczas swoich podróży zwiedził również manufaktury w Saksonii i Prusach. Przed podjęciem decyzji rozpoczęcia produkcji zbadał dokładnie złoża kaolinu w swoich wołyńskich dobrach. Działalność manufaktury w Korcu rozpoczęto w 1784 roku. Początkowo wyrabiano fajans i dopiero w sześć lat później po wielu próbach wyprodukowano pierwsze przedmioty z porcelany. Potem otwarto jeszcze 2 manufaktury porcelany w Tomaszowie Lubelskim (1794), której dyrektorem został Franciszek Mezer i w Baranówce (1803) założoną przez brata Mezera, Michała. Powstała wydzielona z manufaktury koreckiej wytwórnia w Horodnicy (1807), której działalność miała koncentrować się głównie na produkcji wysokiej jakości fajansu. W Horodnicy produkcję porcelany datuje się dopiero na rok 1856.
W ówczesnych polskich manufakturach porcelany produkowano pojedyncze naczynia stołowe, duże serwisy obiadowe, serwisy do kawy, herbaty czy czekolady, wazony, naczynia aptekarskie, koszyki, kałamarze itd. Przedmioty te odznaczały się przepięknym zdobieniem, różnością kształtu i form, precyzją w wykonaniu detali. Wśród arystokracji polskiej były one bardzo popularne i służyły nie tylko do użytku codziennego, ale dosłownie zdobiły wnętrza pomieszczeń.
Produkcji porcelany w Korcu nie udało się utrzymać ze względu na bariery celne obowiązujące między zaborami. Jej działalność zakończyła się w roku 1832. Podobny los spotkał manufakturę w Tomaszowie Lubelskim, którą zamknięto w 1827 roku. Inaczej potoczyły się losy manufaktury w Baranówce. W 1917 roku fabryka porcelany uległa upaństwowieniu i nadano jej imię W.I. Lenina. Do lat 70. XX wieku produkowano tam przedmioty kultu propagujące hasła sowieckie. Gdy komunizm upadł, w roku 1994 zakład uległ prywatyzacji i stał się przedsiębiorstwem zbiorowym, a w 2004 roku uzyskał formą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Niestety w 2012 roku spółka ogłosiła upadek. W tym samym roku produkcje ceramiki zamknął zakład w Horodnicy.
Ciekawą historię ma fabryka porcelany Ćmielów. Fabryka porcelany działa do dziś z powodzeniem. W 1790 roku manufakturę fajansu założył niejaki Wojtos zrzeszając lokalnych garncarzy. W 1810 roku nabył ją kanclerz Jacek Małachowski, właściciel Ćmielowa. Po jego śmierci manufaktura przechodziła z rąk do rąk. W 1841 roku rozpoczęto tam produkcję porcelany, która początkowo nie zachwycała urodą, choć zdobienia miała podobno ładne. Rozwój manufaktury oraz coraz większa popularność jej produktów w domach polskich arystokratów związane były z bardzo dużą poprawą jakości wyrobów porcelanowych. Te pozytywne zmiany w manufakturze nastąpiły za rządów dyrektora Gabriela Weissa, który z pochodzenia był Czechem. Fabryka Ćmielów jest najstarszą, polską fabryką porcelany, która nadal wytwarza porcelanowe wyroby.
Tekst: Katarzyna Helińska
Redakcja: Anna Buchmann, Anna Tomczak