Mikołaj Kopernik

550-ta rocznica urodzin, wybitnego polskiego astronoma, matematyka, lekarza, prawnika i ekonomisty; twórcy teorii heliocentrycznej, Mikołaja Kopernika.

Urodzony 19 lutego 1473 r. w kupieckiej rodzinie toruńskiej Mikołaj Kopernik niewiele lat swojego życia spędził w Toruniu. Matka Mikołaja pochodziła z zamożnej toruńskiej rodziny Watzenrode. Kiedy Niklas Koppernigk, ojciec Mikołaja, zmarł w 1483 roku brat matki, Lucas Watzenrode przejął opiekę nad czworgiem dzieci. Obydwaj bracia, Andreas i Nicolaus otrzymali staranne wykształcenie i obydwaj, po okresie studiów, zostali kanonikami we Fromborku.

Wuj Watzenrode wysłał braci na naukę do Włoch. Mikołaj rozpoczął w 1496 roku studia w Bolonii. Wykazał od początku wszechstronne zainteresowania: prawo kanoniczne, astronomia, filologia grecka. Także tam rozpoczął studia medyczne. Dalej pogłębiał te wszystkie kierunki zainteresowań w Ferrarze i Padwie. Interesował się również kartografią i ekonomią czego dowodem było

• opracowanie map Warmii i części terenów pruskich;
• przeobrażenie systemu monetarnego w „Traktacie o monecie“.

Kopernik przetłumaczył z języka greckiego na łacinę zbiór 85 listów literackich bizantyjczyka Teofilakta Symokatty, wydanych w 1509 r. w znanej drukarni krakowskiej Jana Hallera.
Również przypisywany jest astronomowi poemat religijny „Siedem gwiazd“ (Septem sidera).

Będąc kanonikiem fromborskim przez 48 lat swego życia pełnił jednocześnie czasowo dużo innych funkcji:

• administrował w imieniu biskupa częścią dóbr biskupich;
• w czasie wakatu biskupa warmińskiego sprawował funkcję generalnego administratora dóbr;
• był wielokrotnie wybierany kanclerzem kapituły kolegiaty warmińskiej;
• zarządzał kasą aprowizacyjną;
• od 1503 r. był scholastykiem wrocławskiej Kolegiaty św. Krzyża i św. Bartłomieja.

Podczas wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521 prowadził, niestety, bezskuteczne negocjacje z Albertem Hohenzollernem. W tym czasie pełnił funkcję administratora dóbr Olsztyna, szukając pomocy zbrojnej u króla Zygmunta Starego.
W 1521 r. Kopernik powrócił do Fromborka, poświęcając się swoim astronomicznym studiom i pełniąc obowiązki lekarza prawie do ostatnich lat swojego życia.

Modele wszechświata

Ludzkość interesowała się kosmosem już parę tysięcy lat przed naszą erą. Najstarsze teksty astronomiczne pochodziły z przełomu XVIII i XVII w. p.n.e. Interesowano się położeniem Wenus i okresami możności obejrzenia jej na niebie. Wysokiej cywilizacji Sumerów zawdzięczamy nazwy pierwszych gwiazdozbiorów. Część z nich jak Byk, Skorpion czy Lew używana jest do dziś. Począwszy od VI w. p.n.e. powstawały w starożytnej Grecji pierwsze teorie kosmologiczne. Pierwszym, który w swojej koncepcji astronomicznej widział Ziemię kulistą był Pitagoras i jemu zawdzięczamy wprowadzenie pojęcia kosmosu.

Teoria geocentryczna Ptolemeusza, oparta na założeniu arystotelesowskim, zakładała, że ciała niebieskie poruszają się po torach kołowych ze stałą szybkością. Mikołaj Kopernik przejął częściowo tę tezę, jednak udowodnił, że Słońce jest centrum wokół którego wszystkie planety wirują, a poza tym również, że Ziemia obraca się wokół swojej osi. To pomogło wyjaśnić między innymi zjawisko dnia i nocy.

Jest rzeczą godną podziwu, że Mikołaj Kopernik dokonał swojego wielkiego odkrycia systemu heliocentrycznego opierając się głównie na obliczeniach matematycznych i obserwacjach nieba przy pomocy trzech instrumentów astronomicznych: kwadrant, trinquetrum i najbardziej skomplikowane astrolabium.

De revolutionibus orbium coelestium to dzieło, które było wówczas w opozycji do poglądów Kościoła i dotychczasowej geocentrycznej teorii ptolemeuszowskiej. Dlatego też Kopernikowi nie było łatwo zdecydować się na jego opublikowanie. Może właśnie dlatego zadedykował je papieżowi Pawłowi III. Wydanie O obrotach ciał niebieskich właściwie zawdzięczamy Joachimowi von Lauchen, zwanym Retykiem, który przybył do Fromborka cztery lata przed śmiercią astronoma. Jemu właśnie udało się namówić Kopernika do wydania dzieła drukiem. Ukazało się ono w Norymberdze w 1543 r. czyli w tym samym roku w którym astronom zmarł. Nie znamy dokładnego dnia jego śmierci. Historycy twierdzą, że było to między 21 a 24 maja tegoż roku.

W muzeum rapperswilskim posiadamy 2-gie wydanie z 1566 r. drukowane w Bazylei. Wydanie trzecie ukazało się w 1616 r., zanim wkrótce znalazło się na liście ksiąg zakazanych przez kościół. Oficjalnie O obrotach ciał niebieskich zostało zniesione z tej listy dopiero w 1822 roku. Kanonik Mikołaj Kopernik został pochowany przy swoim ołtarzu w katedrze fromborskiej.

Z teorią polskiego astronoma nie zgadzał się Tycho Brahe, duński matematyk. Był absolutnie zwolennikiem systemu geocentrycznego, jednak połączył go z systemem słonecznym, przedstawiając Ziemię w centrum. Wokół niej krąży Słońce, ale wszystkie inne planety poruszają się koliście wokół Słońca. Współpracownik Brahe, Johannes Kepler, świetny niemiecki astronom i matematyk, nie zgadzał się ze swoim przełożonym co do geocentrycznego obrazu wszechświata. Tycho Brahe nie dopuszczał Keplera do wszystkich swoich osiągnięć badawczych w nowoczesnym obserwatorium astronomicznym. Dopiero po śmierci astronoma mógł Kepler wykorzystać obliczenia Brahego. Przy ich pomocy odkrył prawa, według których planety poruszają się wokół słońca. Od jego nazwiska nazywane są one prawami Keplera.

Prawo powszechnego ciążenia, jedno z największych osiągnięć Isaaca Newtona, przez zastosowanie w układzie słonecznym pozwoliło znaleźć brakujące odpowiedzi w badaniach Kopernika, Keplera i wielu innych astronomów.